عنوان: روشهای حفظ ، نگهداری و مراقبت از تجهیزات پزشکی
مهندس اسماعیل ابراهیمی-کارشناس ارشد تجهیزات پزشکی

مقدمه

تجهیزات پزشکی مانند همه علوم و فنون در قرن بیستم تغییرات و پیشرفت های بسیاری را تجربه کرده است و همچنان روز به روز بر شتاب این تغییرات افزوده می شود . از اولین عینک ها و گوشی های معاینه وابزارهای جراحی که ساخته شده تا به امروز شمار تجهیزات مورد استفاده در تشخیص و درمان بیماری ها، بی شمار و پیچیدگی های آنها حیرت آور گردیده است .
با توجه به کاربرد این تجهیزات که مستقیم و غیر مستقیم با سلامت انسان ها مربوط هستند ، درستی و صحت عملکرد آنها نیز روز به روز از حساسیت بالایی برخوردار شده است . بنابراین تدوین استانداردها و ایجاد روشهایی که ناظر بر چگونگی و شرایط عملکرد این تجهیزات باشد ، از همان آغاز مورد توجه قرار گرفت و تأکید بر رعایت و پایش این استانداردها نیز اهمیت بسیاری یافت . به نحوی که امروزه بحثی تحت عنوان صحت سنجی و کالیبراسیون ، اساساً اجتناب ناپذیر گشته است .
از سویی با توجه به مسیر ورود تکنولوژی غربی به ایران ، در این مورد نیز با همان مشکلات و دشواریهایی مشابه با عرصه های دیگر روبرو هستیم . یعنی از تکنولوژی استفاده می کنیم ، بدون اینکه فرهنگ استفاده از آن را کسب کرده باشیم . این فرهنگ شامل فرآیند پیچیده ای است که از واردات گرفته تا نصب و راه اندازی ، تا بهره برداری و خدمات پس از فروش را در بر  می گیرد .
 در یک نگاه کلی تجهیزات پزشکی را می توان به سه گروه اندازه گیری و سنجش پارامترها ، تشخیصی و تصویربرداری و درمانی دسته بندی کرد . این تقسیم بندی همه تجهیزات پزشکی ، آزمایشگاهی و غیره را در بر میگیرد . فشارسنج که ساده ترین نوع تجهیز پزشکی است را می توان از گروه اول و دستگاه MRI را از گروه دوم  و دستگاه بسیار پیشرفته شتابدهنده را از گروه سوم مثال زد . همه اینها بیانگر عملکردی هستند که الزاماً و ضرورتاً ، این عملکرد می باید به طور پیوسته تحت پایش و صحت سنجی قرار بگیرد .
گروه اول طیف وسیعی از دستگاهها را در بر میگیرد که به ظاهر چندان هم ساختاری پیچیده ندارند. ولی به دلیل نوع کاربردشان اتفاقاً از حساسیت بالایی برخوردارند . دستگاههای فشارسنج ، ترمومتر، ترازو ، اکسیمتر و ... در این گروه قرار دارند . معمولاً در مراکز فوریت ها اندازه گیری فشارخون و دمای بدن بیمار جزء اولین اقدامات کلینیکی است . بنابراین کافی است که در همین گامهای اول، مقادیر اندازه گیری صحیح و مطمئن نباشند ! طبیعی است که کل فرآیندهای بعدی را تحت تأثیر قرار می دهند . 
 پس از آنکه شرح حال بیمار دریافت و پارامترهای لازم به وسیله تجهیزات گروه اول سنجیده شد، برای تشخیص نوع بیماری معمولاً از تجهیزات گروه دوم استفاده می گردد . دستگاههایی مانند نوار قلب ، سونوگرافی ، رادیولوژی ، نوار مغز و ... در این گروه قرار دارند .
در اینجا نیز به حساسیت کار این تجهیزات می توان پی برد . از آخرین مرحله پس از آنکه اندازه گیری پارامترهای مورد نیاز طبیب انجام شد و به کمک تجهیزات تشخیصی ، نوع بیماری نیز معین گردید ، نوبت درمان و معالجه بیمار فرا می رسد . در این مرحله برخی درمانها صرفاً دارویی است، برخی نیازمند به خدمت گرفتن تجهیزات ویژه ، این تجهیزات در گروه بندی سوم قرار می گیرند. کلیه تجهیزات بخش رادیوتراپی ، فیزوتراپی ، ICU ، اتاق عمل و ... در این دسته هستند .

تعاریف
شناسنامه تجهیز : یك شناسنامه شامل تمام خصوصيات كارخانه‌اي دستگاه و لوازم جانبي آن، تاريخ خريد و سوابق خرابي آن، اطلاعات گارانتي و وارانتي و مواردي از اين قبيل مي‌باشد .  ايجاد يك شناسنامه براي يك وسيله پزشكي به مديريت كمك مي‌كند تا مدت زماني را كه دستگاه قابل استفاده خواهد بود پيش‌بيني كند . کلا وجود يك شناسنامه معتبر دسترسي به اهداف ذيل را دنبال مي‌كند:

1. ساماندهي مديريت تجهيزات پزشكي
2. ساماندهی و منطقی ساختن خرید تجهیزات پزشکی در مراكز  
3. استانداردسازی تجهیزات پزشکی مراکز
4. اختصاص كد شناسايي به هر دستگاه مطابق استاندارد
5. حفظ سوابق آموزشي پرسنلي كه با وسيله پزشكي كار مي‌كنند
6. سامان‌دهي تعميرات تجهيزات
7. حفظ سوابق PM و كاليبراسيون  تجهيزات
8. مشخص كردن هزینه های واقعي تعمیرات تجهیزاتی مراکز
9. ساماندهی لوازم اسقاطی مراکز و برگشت به کار بعضی از آن‌ها

تعمیرات اتفاقی واضطراری (EM) : 
در این روش , تعمیر ات بلا فاصله  بعد از اولین خرابی كه منجر به توقف دستگاه شده صورت می‌‌گیرد .
1- دریافت اعلان خرابی از سوی سرپرستاران یا مدیران بخشها  و ثبت اطلاعات
2-  سیستم تایید و هماهنگی با مسولین
3- انجام تعمیرات مورد نیاز و ثبت سوابق در قسمت تعمیرات اتفاقی EM
4-  ثبت قطعات مصرفی
5-  ثبت اطلاعات تخصص های مورد نیاز و ساعت کارکرد پرسنل بر روی تجهیزات
6- ثبت علت خرابی تجهیز

تعمیرات پیشگیرانه PM) ) :
کلمه PM ،  مخفف  Preventive Maintenance   به معنی تعمیرات یا نگهداری حفاظتی، به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می شود که در جهت افزایش کارایی و به تعویق انداختن بازه زمانی تعمیرات تجهیزات پزشکی اجرا می شود . این فعالیتها شامل کنترل ، بازرسی و بازبینی دوره ای کمی و کیفی دستگاه ، بررسی وضعیت عملکرد آن ، بررسی صحت و دقت خروجی های دستگاه ( تست کالیبراسیون ) ، بازبینی ایمنی جهت به حداقل رساندن خطرات ناشی از عیوب دستگاه به منظور حفظ جان بیمار و پرسنل و انجام فعالیت هایی از قبیل تمیز کاری ، روغن کاری ،یا تعویض قطعاتی که دچار مشکل هستند ، می شود . در جهت افزایش کارایی و به تعویق انداختن بازه زمانی تعمیرات تجهیزات پزشکی ، فعالیت های تحت عنوان نگهداری پیشگیرانه صورت می گیرد.

کالیبراسیون 
کالیبراسیون در واقع ایجاد نظامی موثر به منظور کنترل صحت و دقت پارامترهای مترولوژیک دستگاههای آزمون و وسایل اندازه گیری و کلیه تجهیزاتی است که عملکرد آنها بر کیفیت فرآیند تأثیر گذار است و به منظور اطمینان از تطابق اندازه گیری های انجام شده  با استانداردهای جهانی مورد استفاده قرار می گیرد . اگرچه کالیبراسیون تعاریف متعددی دارد اما در یک نگاه کلی می توان کالیبراسیون را مقایسه یک دستگاه اندازه گیری با یک استاندارد و تعیین میزان خطای این وسیله نسبت به آن و در صورت لزوم تنظیم دستگاه در مقایسه با استانداردهای مربوطه دانست .

تجهیزات پزشکی نیازمند کالیبراسیون

تجهیزات پزشکی مورد نیاز به منظور انجام کالیبراسیون به دو دسته تقسیم می شوند:

1- وسایل و تجهیزات پزشکی که مشخصه بیمار یا نمونه های گرفته شده از بیمار را برای تشخیص شرایط بیماری اندازه گیری می کنند.
2- تجهیزاتی که انرژی خروجی مشخصی را برای درمان یا حفظ حیات بیمار اعمل می کنند .

فصل اول: شیوه های مدیریت تجهیزات پزشکی

مدیریت اثر بخش در تجهیزات پزشکی مقوله اي بسیار وسیع است . می توان گفت مدیریت تجهیزات پزشکی یعنی کاهش هزینه ها ، نگهداري و افزایش بهره وري از تجهیزات پزشکی است .
در این فصل به بررسی و ارائه راه کارهای مدیریتی در زمینه تجهیزات پزشکی پرداخته می شود .
الف- ثبت اطلاعات و تهیه شناسنامه تجهیزات پزشکی
ب-  انتخاب و خرید مناسب تجهیزات پزشکی
ج-  تدوین برنامه هاي آموزشی
د -  بازرسیهاي دوره اي
ه -  نگهداري تجهیزات پزشکی
و -  تنظیم صحت و دقت تجهیزات پزشکی( کالیبراسیون )
ز -  مدیریت تجهیزات پزشکی و رایانه

در زیر به توضیح این راه کارها می پردازیم.

الف - ثبت اطلاعات و تهیه شناسنامه تجهیزات پزشکی اولین و مهمترین بخش مدیریت تجهیزات پزشکی به شمار می رود .
یک شناسنامه کامل باید شامل دو قسمت اصلی : 1  شناسنامه اطلاعاتی و 2  شناسنامه عملیاتی باشد .

حداقل مواردي که باید در شناسنامه اطلاعاتی منظور گردد عبارتست از  :

1-  اطلاعات کامل در خصوص مشخصات اولیه دستگاه از جمله نام ، مارك ، مدل ، شماره سریال ، کشور و شرکت سازنده و ...
2-  اطلاعات کامل در خصوص خرید دستگاه از جمله قیمت ، تاریخ خرید ، تاریخ نصب و راه اندازي ، شروع و خاتمه گارانتی
3-  نگهداري پیشگیرانه  PM  ( اطلاعات کامل در مورد کالیبراسیون دوره اي)  

حداقل مواردي که باید در شناسنامه عملیاتی منظور گردد عبارت است از  :

1. اطلاعات کامل در خصوص سوابق نگهداري سالانه از جمله تاریخ شروع و خاتمه ، مبلغ قرداد ، شرکت مربوطه و ...
2. جزئیات کامل تعمیرات از زمان بروز عیب تا زمان تحویل مجدد دستگاه به بخش
3. اطلاعات کامل در خصوص خدمات کالیبراسیون از جمله فاصله زمانی کالیبراسیون ، مقادیر قابل قبول  تستها و تاریخ انجام و ...
4. بازدیده هاي دورهاي با ذکر کلیه موارد بازدید
5. اطلاعات کامل در خصوص PM